Галоўная // Беларусская версия // Раён // Гісторыя

Гісторыя

ГІСТОРЫЯ

Першыя селішчы на тэрыторыі Івацэвіцкага раёна з'явіліся ў X-VI тысячагоддзях да н.э. (эпоха мезаліту). Да гэтага перыяду адносяцца і археалагічныя помнікі, знойдзеныя ля берагоў Бабровіцкага возера і вёскі Любішчыцы. Каля вёсак Бялавічы, Гошчава, Сяньковічы, Святая Воля, Хадакі, Карачын сустракаюцца курганы эпохі жалезнага веку.

У X-XI стагоддзях землі ўваходзяць у склад княстваў Кіеўскай Русі, а з XVI стагоддзя - у склад Вялікага княства Літоўскага, з 1795 года, пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, - у склад Расіі.

Упершыню ў пісьмовых крыніцах Івацэвічы згадваюцца ў 1519 годзе як маёнтак Юндзілаў. Назва (у старадаўнім вымаўленні - "Івачэвічы") пайшла ад імя заснавальніка паселішча - Івач. У Літоўскай метрыцы за 1519 год ёсць акт аб перадачы гродзенскім купцам за даўгі маёнтка Івацэвічы. У першай палове XVI ст. Івацэвічы ўваходзілі ў Слонімскі вялікакняскі маёнтак. У канцы XVI ст. (1594 г.) уладальнікам Івацэвічаў стаў магнат Сапега.

Пакінуў свой след на Івацэвіцкай зямлі і род Агінскіх. Магнат, дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага, кампазітар, паэт, мецэнат Міхась Агінскі стаў ініцыятарам і ўклаў сродкі ў будаўніцтва канала (1767-1783 гг.), які злучыў басейны Чорнага і Балтыйскага мораў. Акрамя таго, у 1788 г. Міхаіл Агінскі заснаваў у Целяханах першае прамысловае прадпрыемства - фаянсавую мануфактуру. Іх прадукцыя разыходзілася па ўсёй Рэчы Паспалітай.

Вайна 1812 г. нанесла велізарную шкоду шматлікім мануфактурам, апошнія звесткі аб фаянсавым заводзе ставяцца да 1814 г. Але ў 1895 г. на яго месцы быў заснаваны новы шклозавод, на якім ужываліся найноўшыя дасягненні навукі і тэхнікі. Неўзабаве завод атрымаў вялікую вядомасць дзякуючы выпуску вырабаў з крышталю і каляровага шкла найвышэйшага мастацкага ўзроўню і якасці. Дзіўна, тут асвоілі выпуск "багемскага" шкла з мясцовага пяску. Праўда, салетру закуплялі ў Чылі, фарбы прыбывалі з Германіі, Аўстрыі і Англіі. Дзіўнае майстэрства мясцовых жыхароў дазволіла прадаваць уладальнікам завода прадукцыю ў галоўных гарадах Расіі, Сібіры, у Крыме, на Каўказе, у Польшчы, Прыбалтыцы. Нажаль, завод перастаў існаваць з пачаткам Першай сусветнай вайны. А Агінскі канал у 1915 годзе стаў лініяй падзелу паміж рускімі і нямецкімі войскамі, уздоўж яго да гэтага часу захаваліся рэшткі нямецкіх жалезабетонных дотаў.

У першай палове XIX стагоддзі ў раёне дзейнічала некалькі прамысловых прадпрыемстваў. Сярод іх - суконная вытворчасць у г. Косава і мануфактура ў мястэчку Быцень.

У 1854 годзе ў Івацэвічах пачалі працу смалярня і бровар. Пасля будаўніцтва чыгункі Масква-Брэст у 1871 годзе побач з маёнткам Івацэвічы з'явіўся пасёлак, які хутка рос з развіццём лесанарыхтовак. Апроч пракладкі чыгуначнага палатна ў дзве лініі вяліся тэлеграфныя правады, будаваліся раз'езды, масты, чыгуначныя вакзалы. Прыкладам тыпавых вакзалаў, пабудаваных у 70-я гады XIX ст., з'яўляецца чыгуначная станцыя Косава-Палескае ў в. Няхачава.

У канцы XIX ст. у Івацэвічах працавалі спіртзавод, цагельня, сукнавальня, вадзяны млын. Самым вялікім па занятасці людзей быў цагельня. У 1900 годзе тут было 200 працоўных.

У Івацэвіцкім раёне знаходзіцца ўнікальны помнік архітэктуры – палац Пуслоўскіх, або Косаўскі замак, пабудаваны ў 1838 годзе ў стылі англійскай неаготыкі Вандалінам Пуслоўскім. Будаўніцтва палаца было канчаткова завершана да 1850 года. Затым ён перайшоў у спадчыну да малодшага сына Вандаліна - Лявону Пуслоўскаму.

Першая сусветная вайна нанесла рэзідэнцыі Пуслоўскіх сур'ёзныя страты. У гэты час там размяшчалася штаб-кватэра генерала Войрша.

Падчас Другой сусветнай вайны на тэрыторыі Косаўскага замка і ў г. Косава былі створаны 4 гета, у якіх было знішчана практычна ўсё яўрэйскае насельніцтва.

У 1944 г. пры правядзенні наступальнай аперацыі «Баграціён» палац Пуслоўскіх быў спалены.

Непадалёк ад Косава ва ўрочышчы Марачоўшчына 4 лютага 1746 года нарадзіўся Андрэй Тадэвуш Банавентура Касцюшка.

З верасня 1915-га па лістапад 1918 года амаль уся тэрыторыя раёна была акупавана немцамі. Аб той вайне нагадваюць і нямецкія могілкі. З сакавіка 1921 г. тэрыторыя раёна знаходзілася ў складзе Польскай дзяржавы. У 1939 годзе пасля ўз'яднання абласцей Заходняй Беларусі з Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай на тэрыторыі было створана тры раёны: Быценскі, Целяханскі і Косаўскі. Івацэвічы ўвайшлі ў склад былога Косаўскага раёна. У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны раён быў акупаваны фашысцкімі захопнікамі. За гады акупацыі знішчана больш за 8 тысяч мірных грамадзян, спалены разам з людзьмі вёскі Вяда, Бабровічы, Зыбайлы, Красніца, Тупічыцы, Зацішша.

У 1941 годзе на сто дваццаты дзень вайны на Жытліншчыне пад кіраўніцтвам А.П.Чарткова быў арганізаваны партызанскі атрад, якому прысвоілі 112-нумар. На тэрыторыі раёна дзейнічалі атрады ім. Г. Дзімітрава, ім. Варашылава, ім. Сталіна, ім. Шчорса, ім. Чапаева, а таксама партызанскія брыгады: 8-я і 99-я, ім. Дзяржынскага, ім. Панамарэнка, «Советская Белоруссия».

У гады Вялікай Айчыннай вайны і пасёлак Целяханы напаткала вялізная трагедыя. Амаль палова ягоных жыхароў былі габрэямі. Практычна адразу пасля акупацыі нямецкімі войскамі ў Целяханах было створана гета, якое ў асноўным было знішчана ўжо ў жніўні 1941 г. Пра трагедыю нагадваюць два помнікі на месцы расстрэлу 1400 і 500 яўрэяў мястэчка.

З невялікім гарадскім пасёлкам звязана шмат вядомых асоб. Тут у 1939-1940 гг. жыла і працавала будучая Герой Савецкага Саюза, знакамітая падпольшчыца і партызанка Вера Захараўна Харужая, якой устаноўлены дзве мемарыяльныя дошкі.

З Целяханамі звязана і імя славутага маршала Канстанціна Канстанцінавіча Ракасоўскага. На мясцовых могілках пахавана яго маці, Антаніна Ракасоўская (Аўсяннікава). Двойчы Герой Савецкага Саюза, адзін з нешматлікіх кавалераў ордэна "Перамога", адзіны ў гісторыі СССР маршал дзвюх краін: СССР (1944 г.) і Польшчы (1949 г.), адзін з самых выдатных вайскаводаў Вялікай Айчыннай вайны меў дзіўны лёс. Перад вайной ён быў рэпрэсіраваны, але вернуты ў строй. У сваіх анкетах заўсёды ўказваў месцам свайго нараджэння г. Вялікія Лукі 9 (21).12.1896 г. Але ў 2021 годзе ў Нацыянальным музеі РБ быў знойдзены запіс у метрычнай кнізе Тэлеханскай праваслаўнай царквы аб тым, што ў сям'і Ксаверыя і Антаніны Ракасоўскіх 3(15 ).09.1889 нарадзіўся сын Канстанцін. Такім чынам, дакладна стала вядома сапраўднае месца нараджэння славутага палкаводца.

У развіцці партызанскага руху вялізную ролю адыграў Брэсцкі абласны камітэт партыі, які размясціўся на тэрыторыі раёна ва ўрочышчы Хаваншчына.

"Хаваншчына" – сэрца партызанскага і падпольнага руху Брэстчыны. Тут свята захоўваюць памяць аб партызанскім руху ў 1941-44 гадах. Комплекс складаецца з дзвюх зямлянак і чатырох домікаў. Там знаходзіліся штаб Брэсцкага партызанскага злучэння (красавік 1943 – ліпень 1944 г.) (камандзір – Сяргей Сікорскі, начальнік штаба – Павел Пранягін), абкам камсамола, санчастка, “лясная школа”, рэдакцыя газеты “Заря”. Да часу злучэння з Чырвонай арміяй цэнтр аб'ядноўваў 11 брыгад, 13 асобна дзеючых атрадаў, больш за 13 тысяч партызан. Цяпер мемарыяльны комплекс партызанскай славы "Хаваншчына" з'яўляецца філіялам дзяржаўнай установы культуры "Івацэвіцкі гісторыка-краязнаўчы музей". У склад комплексу ўваходзяць вялікі валун з памятным надпісам у пачатку экспазіцыі; бярвеністы мост; 2 зямлянкі; 4 драўляныя хаты; "лясная школа".

8 ліпеня 1944 года часці 146-га гвардзейскага стралковага палка вызвалілі вёску Сялец і раніцай разгарнулі далейшы наступ. Але з усіх дат пяцівяковай гісторыі раёна несумненна важнай з'яўляецца 12 ліпеня 1944 гады. Менавіта ў гэты дзень у рамках аперацыі "Баграціён" было завершана вызваленне Івацэвіцкага раёна.

Больш за 7 тысяч жыхароў раёна ўліліся ў рады Чырвонай арміі, працягнулі наступленне на Захад. Больш за 2 тысячы з іх не вярнуліся дадому.

20 верасня 1947 года працоўны пасёлак Івацэвічы атрымаў статус гарадскога пасёлка. Тады сюды перанеслі і раённы цэнтар.

З 1962 года Івацэвіцкі раён перастаў быць самастойнай адміністрацыйнай адзінкай і далучыўся да Бярозаўскага.

З 1965 года раён адноўлены з цэнтрам у гарадскім пасёлку Івацэвічы, які з 28 мая 1966 года становіцца горадам.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё раёна

Адметная асаблівасць сацыяльна-эканамічнага развіцця раёна - яго ператварэнне з аграрнага ў прамыслова-аграрны. З пачатку XXI стагоддзя ў раёне добраўпарадкавана 14 аграгарадкоў. Ва ўсіх сельгаспрадпрыемствах рэканструяваны, пабудаваны і будуюцца новыя МТФ з укараненнем сучасных тэхналогій вытворчасці малака.

Пабудаваны новы завод ААТ "Івацэвічдрэў", пачата стварэнне на яго базе сучаснага мэблевага кластара.

Узведзены плавальны басейн і Лядовая арэна, пабудаваны новы стадыён. Створаны і з поспехам выступаюць футбольная і хакейная каманды раёна.

9 мая 2023 года пасля рэканструкцыі адкрыты сквер Перамогі, які знаходзіцца па вул. Савецкая г. Івацэвічы. У цэнтры сквера знаходзіцца брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан, у якой пахаваны 64 чалавекі, якія загінулі ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў 1941 - 1944 гг. Сярод пахаваных – воіны 20-га стралковага корпуса 28-й арміі 1-га Беларускага фронту, якія загінулі 12 ліпеня 1944 г. пры вызваленні Івацэвічаў, адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху на тэрыторыі Брэсцкай вобласці Канстанцін Дзям'янавіч Талочка, юны . У 1956 годзе на магіле ўсталяваны помнік - скульптура воіна.

У райцэнтры пабудаваны новы корпус цэнтральнай раённай бальніцы, тэрытарыяльны цэнтр сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва. З'явіліся тры мікрараёны прыватнай забудовы, новы мікрараён шматпавярховай забудовы - вуліца М.Танка; пачата будаўніцтва новага мікрараёна шматпавярховай забудовы «Кляноўка» з электраацяпленнем дамоў. Завершана стварэнне дарожнага «паўкола» вакол Івацэвічаў для транспартнай развязкі. Пабудавана некалькі тысяч квадратных метраў гандлёвых плошчаў, у райцэнтры адкрыліся супермаркеты вядомых фірм - "Санта", "Еўраопт", "Марцін", "5 элемент".

На івацэвіцкай зямлі камфортна жывецца прадстаўнікам розных нацыянальнасцей і веравызнанняў. На тэрыторыі раёна дзейнічаюць 45 рэлігійных абшчын: 23 праваслаўныя, 4 рымска-каталіцкія, 1 – грэка-каталіцкая, 16 – хрысціян веры евангельскай, 1 – евангельскія хрысціян баптыстаў.

У Івацэвічах узведзены праваслаўны храм і каталіцкі касцёл, пабудаваны і будуюцца праваслаўныя храмы ў Яглевічах, Горталі, Даманаве, Квасевічах, Хадаках, Волі, Рэчках. Абрад "Намскi Вялiкдзень" в. Обрава занесены ў Рэестр нематэрыяльных каштоўнасцей Рэспублiкi Беларусь.

У Івацэвіцкім раёне створаны прывабныя ўмовы для развіцця турызму.

Калі казаць пра культурна-пазнавальны турызм, то варта звярнуць увагу на аб'ект Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА - элемент Геадэзічнай Дугі Струвэ.

Усё большую папулярнасць набірае аграэкатурызм. Цяпер у раёне дзейнічаюць 14 аграсядзіб, якія знаходзяцца ў маляўнічых месцах. У турыстаў ёсць магчымасць правесці час на ўлонні прыроды, азнаёміцца з гісторыяй краю, мясцовымі славутасцямі. У залежнасці ад пераваг, турыст можа абраць аграсядзібу як у стылі звычайнай вясковай хаты, так і ў выглядзе жылога комплексу са ўсімі выгодамі.

Варта згадаць і пра знакавыя месцы Івацэвіцкага краю, якія карыстаюцца вялікай цікавасцю ў гасцей і турыстаў. Гэта не толькі ўнікальны ў сваім родзе мемарыяльны комплекс партызанскай славы "Хаваншчына", урочышча Гута-Міхалін, дзе знаходзяцца брацкія могілкі партызан і савецкіх воінаў, але і комплекс фартыфікацыйных умацаванняў часоў Першай сусветнай вайны ў в. Выганачы, дзе праходзіць ваенна-гістарычная рэканструкцыя. Выганашчанская фартэцыя».

Таксама набірае папулярнасць такі від актыўнага адпачынку, як сплаў на байдарках. Усім жадаючым прапануецца вялікая разнастайнасць маршрутаў: ад аднадзённых, працягласцю ў сярэднім 25 км, да чатырохдзённых, з адлегласцю да 100 км.

Ёсць і 4 зоны адпачынку, дзе можна адпачыць з карысцю для здароўя. Гэта возера Вулькаўскае (г.п. Целяханы), Чамелаўскае вадасховішча (в. Чамелы), Яглевіцкае возера (Яглевіцкі сельсавет), Івацэвіцкае возера (г. Івацэвічы).

Нараўне з аграэкатурызмам у многіх ёсць запыт выключна на экатурызм. У Івацэвіцкім раёне такі від турызму прадстаўлены ў тым ліку і рэспубліканскім ландшафтным заказнікам "Выганашчанскае", у межах якога знаходзяцца месцы рассялення раслін і жывёл, якія адносяцца да ахоўных відаў, унесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Сотні турыстаў кожны год наведваюць Івацэвіцкі раён з адзінай мэтай – убачыць і, калі пашанцуе, сфатаграфаваць барадатую няясыць, якая з'яўляецца адной з самых рэдкіх сов Еўропы.

Геральдыка

Герб горада мае форму «варажскага» шчыта, скошанага злева. Правая частка герба - зялёнага колеру, левая - залатога. У зялёнай частцы герба ў правым верхнім куце размешчана сярэбраная, з залатым абадком падвойная лілея.

Асноўным, дамінантным колерам герба з'яўляецца зялёны колер - колер лясоў і засеяных палёў. Зялёны колер герба сімвалізуе трыумф жыцця, вясновае абуджэнне прыроды, а таксама лясныя багацці Івацэвіцкай зямлі. Акрамя таго, гэта колер дзяржаўнага сцяга Беларусі.

Горад пачынаў сваю гісторыю як цэнтр дрэваапрацоўчай вытворчасці, таму другая частка герба – залатога колеру, які сімвалізуе багацце і росквіт ад драўніны, якая мае пасля апрацоўкі залаціста-жоўты колер.

Сімвал герба - срэбная падвойная лілея або «Гоздава». Яна з'яўлялася сімвалам герба роду Пац, уладальнікаў навакольных земляў. Увядзенне старажытнага сімвала ў герб горада звязала разам гісторыю і сучаснасць горада.

Флаг мае форму прамавугольніка, падзеленага па дыяганалі з правага ніжняга вугла да левага верхняга вугла. Правая верхняя частка сцяга - зялёнага колеру, левая ніжняя - залаціста-жоўтага.

У зялёнай частцы сцяга ў правым верхнім куце размешчана сярэбраная з залатым абадком падвойная лілея. Колеры і сімвал флага ідэнтычныя кветкам і сімвалу герба горада Івацэвічы.

Тэкст гімна г.Івацэвічы і палажэнне аб гімне зацверджаны рашэннем Івацэвіцкага раённага Савета дэпутатаў 11 верасня 2009 г. № 155.

Гімн горада Івацэвічы

словы Т.Куратнік

музыка З.Растовай

Побач з лясамі, побач з палямі
Родны наш горад стаіць.
Светлымі вокнамі і купаламі
У мірнае неба глядзіць.

Славіцца горад і песняй, і працай,
І дабрынёю людской.
Моцнаю дружбай, гамонкай дзіцячай,
Зменай бацькам маладой.

Прыпеў:
Івацэвічы слаўныя, вольныя,
Твой упэўнены крок, ясны шлях.
Да цябе нашы сэрцы памкнёныя,
Ты квітней і жыві ў вяках!

Дні ліхалецця твой дух не зламалі.
Мужна ўзняўся з руін.
Горда ўздымаюцца помнікі славы –
Слава сынам усім тваім.

Ты багацееш, расцеш, родны горад,
Радуеш вока гасцей.
Покліч народа – жыць мірна, у згодзе –
У пакаленні ідзе.

Івацэвіцкая зямля - малая радзіма многіх таленавітых людзей

У в.Заполле Івацэвіцкага раёна жыў пісьменнік, збіральнік дыялектаў, фальклору, народнай мудрасці свайго краю Алесь Фаміч Зайка.

У в.Магіліцы Івацэвіцкага раёна жыве самабытны мастак, паэт Анатоль Галушка. Ён піша карціны, трымаючы пэндзаль зубамі. Цяпер на рахунку мастака больш за 400 работ. Адну са сваіх карцін мастак падарыў Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнку.

У кастрычніку 2009 года майстру народнай творчасці Тысевіч М.М. з в.Аброва прысвоена званне "Народны майстар Рэспублікі Беларусь".

Вёска Карачын Івацэвіцкага раёна - радзіма героя руска-турэцкай вайны 1877-78 гадоў К.В.Хруцкага. Ён узнагароджаны 2 Георгіеўскімі Крыжамі, ордэнам "Знак Пашаны" і балгарскім ордэнам Георгія Дзімітрава.

Нарадзіліся ў Івацэвіцкім раёне Героі Сацыялістычнай працы Н.В.Букшта (в.Азярцо), Саленік К.П. (в.Дабрынёва), С.П.Агейчык (в.Любішчыцы). Іх імёнамі названы вуліцы г.Івацэвічы.

Вёска Падстарынь - радзіма савецкага ваеннага дзеяча, камдзіва Васілевіча І.І., удзельніка нацыянальна-вызваленчага руху ў заходняй Беларусі.

Вёска Някрасаўшчына – радзіма Героя Савецкага Саюза, генерал-лейтэнанта М.М. Мультана (1900-1975). в. Сакаўцы – пісьменніка П.С.Пестрака (1903–1978), в. Быцень – літаратуразнаўца і крытыка Н.М.Грынчыка (1923–2001).

Вёска Харошча - радзіма мастака дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Фёдара Шостака.